حمزه حاجی عباسی- پژوهشگر برنامه آفاق در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است با اشاره به فراموشی موضوع سازگاری فرهنگی اجتماعی دانشجویان بین الملل در ایران بر ضرورت مدیریت شوک فرهنگی این دانشجویان تاکید کرد.
درحالیکه ایرانیان از دیرباز روحیه دیگرپذیری و تکثر فرهنگی دارند، اما بیشترین مشکلات دانشجویان بین المللی در ایران، مسائل اجتماعی، فرهنگی و ارتباطی است. زندگی دانشجویی برای دانشجویان بین المللی که از کشوری دیگر و فرهنگ متفاوتی می آیند دارای پیچیدگی‌های بیشتری نسبت به بقیه دانشجویان است. برای آنها همه چیز جدید است، نوع غذا، زبان، شرایط و محل زندگی، رفتار و تعامل با افراد، حتی نوع تدریس اساتید. این شرایط جدید باعث می‌شود آنها دچار “شوک فرهنگی ” شوند.
عوامل ایجادکننده شوک فرهنگی می‌تواند آب و هوا، زبان، نقش‌های اجتماعی، قواعد رفتاری، ارزش‌ها و تنش‌های ارتباطی باشد. وقتی فردی با شیوه جدیدی از زندگی روبرو می‌شود مجموعه‌ای از حالات، نگرش‌ها و احساسات همچون گم‌گشتگی، خجالت، فشار روانی، ناامیدی، دلتنگی شدید، عدم تمرکز، کج‌خلقی و زودرنجی، عصبانیت، افسردگی، کم‌خوابی، بدخوابی، گریه کردن بی‌موقع، زیاده‌روی در خوردن و نوشیدن، وسواس، خودداری از آموختن زبان، ترس دائمی به سراغ او می‌آید. شوک فرهنگی ۴ مرحله دارد:
• ماه عسل: ابتدا برای دانشجو همه چیز جذاب و مهیج است، روابط با مردم محلی کم عمق و سطحی است.
• بحران: سپس دانشجو با مشکلات زبان، ارتباط و تفاوت در ارزش‌ها روبرو شده و دچار ناامیدی، اضطراب، عصبانیت و دلتنگی برای کشور خود می‌شود.
• سازگاری: با تسلط بر زبان جدید و کسب دانش در مورد فرهنگ کشور میزبان می‌تواند بر بحران‌های خود کنترل پیدا کند.
• تسلط: دانشجو یاد می‌گیرد که چگونه در محیط جدید زندگی کرده، تفاوت‌ها را به خوبی می‌شناسد و با فرهنگ کشور میزبان احساس راحتی دارد و می‌تواند رشد کند. و در نهایت محیط جدید را به عنوان خانه دوم بپذیرد.
اگر شوک فرهنگی دانشجویان بین‌المللی مدیریت نشود و آنها نتوانند به خوبی با فرهنگ کشور میزبان ارتباط برقرار کنند در انجام تکالیف درسی خود به مشکل بر می‌خورند و دچار افت تحصیلی می‌شوند و حتی ممکن است به ترک تحصیلشان بی انجامد. ادغام و سازگاری فرهنگی-اجتماعی به معنی توانایی همسویی و تعامل با یک فرهنگ جدید، یکی از رویکردهایی است که برای پذیرش فرهنگی دانشجویان بین المللی مفید است.
ارتباط موثر دانشجویان بین المللی با استاد، کارمندان و دیگر دانشجویان در کلاس و محیط دانشگاه، تعامل مثبت و آسوده با مردم محلی و جلوگیری از عدم اطمینان‌ها (برای مثال یک دانشجوی بین المللی باید بداند اگر در یک موقعیت بحرانی قرار گرفت به چه کسی مراجعه کند)، نقش موثری در سازگاری فرهنگی اجتماعی این افراد دارد.
فرایند انطباق فرهنگی اجتماعی برای هر فرد با توجه به ویژگی‌های فردی، شخصیتی و فرهنگی می‌تواند متفاوت باشد. توصیه‌های فردی و آموزش‌های رفتاری باعث کاهش عوارض بحران‌های ناشی از غربت می‌شود. رفتارهایی مثل کنجکاوی و علاقه به موضوعات جدید، انعطاف‌پذیری ذهنی، مراقبت از سلامت فیزیکی، یافتن دوست هم‌فرهنگ و هم درد، عدم قضاوت دیگران، پرهیز از بیکاری و داشتن سرگرمی، استفاده از مشاوره و حفظ حس شوخ‌طبعی می‌توانند راهکارهای شخصی مفید برای مقابله با شوک فرهنگی و حس غربت باشند.
اما علاوه بر ویژگی‌های فردی، محیط‌های آموزشی، شرایط اجتماعی_فرهنگی جامعه، وجود امکانات تفریحی و همچنین مسائل مالی در تشدید این شوک موثر هستند. دانشگاه‌ها می‌توانند با برگزاری جلسات، کارگاه‌ها و فعالیت‌های مختلفی فرایند انطباق فرهنگی اجتماعی دانشجویان بین المللی را تسریع کنند. دانشگاه باید به اساتید و کارمندان خود آموزش‌های لازم برای تعامل موثر و رفع مسائل و مشکلات دانشجویان بین المللی را بدهند. همچنین باید برای هر چه نزدیک کردن دانشجویان بومی با دانشجویان بین المللی برنامه‌های مشترکی اجرا کند تا باعث افزایش دوستی و تعامل بین آنها شود.
حضور دانشجویان با زبان‌ها، قومیت‌ها، نژادها، فرهنگ‌ها و سطح اجتماعی-اقتصادی متفاوت در دانشگاه‌های ایران، سابقه‌ای طولانی دارد. استفاده از این تجربه، در انسجام و انطباق سریع‌تر دانشجویان بین المللی می‌تواند دانشگاه‌های ما را محل مطلوبی برای پذیرش دانشجویان از کشورها و فرهنگ‌های دیگر نماید.
