فرشاد جعفروند و امیرحسین چیت‌ساززاده مدیر برنامه آفاق در پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه شریف در برنامه ایران قرن 15 پیرامون اهمیت جذب دانشجویان بین‌المللی به‌عنوان بخشی از اقتصاد غیرنفتی به گفتگو نشستند.
فرشاد جعفروند مجری برنامه با این سؤال گفتگو رو آغاز کرد که چرا جذب دانشجویان و نخبگان بین‌الملل اهمیت دارد؟
امیرحسین چیت‌ساززاده مدیر برنامه آفاق:
اهمیت این موضوع را توسط یک عبارتی از موسسه نفسا در امریکا بیان می‌کنم: دانشجویان بین‌المللی شغل می‌آفرینند پژوهش را به‌پیش می‌برند کلاس‌هایمان را قوی می‌کنند امنیت ملی را تقویت می‌کنند و تبدیل به بزرگ‌ترین سرمایه‌های سیاست خارجی امریکا می‌شوند. این عبارات اهمیت جذب دانشجویان بین‌المللی در سطح کشورها و رقابت بر سر این موضوع را از طریق بهبود سیاست‌ها، محیط آکادمیک و محیط زندگی برای دانشجویان بین‌الملل می‌رساند.
جعفروند: ما یک بخش در حوزه دینی هم برای جذب داریم مثل جامعه المصطفی، این به چه صورت است؟
چیت‌ساز: این موضوع یکی از دلایل اختلاف آماری در تعداد دانشجویان بین‌المللی است عده‌ای از افراد طلابی که در جامعه المصطفی هستند به‌عنوان دانشجوی بین‌الملل به‌حساب می‌آورند. عده‌ای هم آن‌ها را فقط به‌عنوان طلبه دینی حساب می‌کند و در آمار نمی‌آورند اما گفتنی‌ست که طلاب جامعه المصطفی شهریه‌پرداز نیستند همه بورسیه هستند و ما داریم هزینه می‌کنیم ازاین‌جهت درآمدی برای کشور ندارند البته ممکن است در حوزه‌های اقتصادی وقتی به کشورشان برمی‌گردند منافعی داشته باشند.
صندلی‌های خالی در دانشگاه‌ها
جعفروند: به نظر شما این ظرفیت و صندلی‌های خالی که ما داریم برای دانشگاه دولتی است یا دانشگاه آزاد؟ سهم دانشگاه‌ها در برنامه ششم توسعه برای جذب دانشجوی بین‌المللی چقدر است؟ برای هرکدام از دانشگاه‌های دولتی و آزاد تعداد خاصی مشخص‌شده است؟
چیت‌ساز: مأموریت تفکیکی برای دستگاه‌های مربوط به آموزش عالی در برنامه ششم توسعه برای جذب دانشجویان بین‌المللی نداریم. در کل قرار بود تا پایان برنامه ششم توسعه 4 میلیون و 300 دانشجو در کشور (ایرانی و غیرایرانی) داشته باشیم الآن نزدیک به 3 میلیون داریم 3/1 میلیون از هدف برنامه عقب هستیم و نتوانستیم صندلی‌ها را پر کنیم.
از آن‌طرف از این 3/4 میلیون بایستی 8/1 درصد دانشجوی بین‌المللی باشد که تعداد آن‌ها 75 هزار دانشجو می‌شود اما به‌صورت تفکیکی مشخص نکردند ظرفیت هر دانشگاه چقدر باشد و البته دانشگاه‌ها محدودیتی ندارند و دستشان باز هست تا بازاریابی کنند و دانشجو به کشور بیاورند. گلوگاه اصلی آنجاست که وقتی دانشجو جذب می‌شود و می‌خواهد به ایران بیاید از طریق سازمان امور دانشجویان و وزارت امور خارجه ویزای دانشجویی دریافت کند هرچقدر دانشگاه‌ها تلاش کرده باشند تا دانشجو جذب کنند ممکن است دانشجویان در این گلوگاه دچار مشکل ویزا شده و منصرف شوند و وارد ایران نشود.
گردش مالی بازار جذب دانشجویان بین‌المللی
جعفروند: در حال حاضر آماری داریم که دانشجوهای بین‌المللی در ایران چقدر برای کشور ارزآوری داشتند؟ و اینکه آیا در بحث اجتماعی‌سازی این امر کارکردیم؟ به این منظور که آیا من شهروند ایرانی می‌دانم وقتی‌که دانشجویی به ایران می‌اید چقدر برای کشور خیروبرکت دارد و در فراهم کردن این شرایط محیطی باید سهیم باشم؟
چیت‌ساز: یک آماری را می‌گویم که ببینید گردش مالی بازار جذب دانشجویان بین‌المللی در جهان چقدر است؟ در سال 2016 گزارشی هست که بیان می‌کند بازار ارائه خدمات آموزش عالی در دنیا نزدیک به 300 میلیارد دلار گردش مالی دارد به‌طور مثال امریکا 39 میلیارد دلار در سال درآمد دارد و نزدیک به 450 هزار شغل در امریکا به‌واسطه جذب دانشجویان بین‌المللی ایجادشده یا استرالیا که به‌عنوان دومین کشور برتر در جذب دانشجو در جهان است. 32 میلیارد دلار در استرالیا گردش مالی برای این موضوع دارد. در نظر داشته باشید برای کرونا که مرزها بسته‌شده بود اعتراضاتی صورت گرفت مبنی بر اینکه ما اقتصاد شهرهایمان توسط گردشگران و دانشجویان بین‌المللی گردانده می‌شود و با بسته شدن مرزها، اقتصاد شهری استرالیا دچار مشکل شده است.
شهرداری سیدنی برنامه ویژه برای دانشجویان بین‌المللی دارد برای اینکه بهترین شهر برای دانشجویان بین‌المللی باشد و بتواند تعداد دانشجویان بیشتری را جذب کند چون اقتصاد سیدنی به این دانشجویان وابسته است و یا بریتانیا 20 میلیارد پوند در سال از این موضوع درآمد دارد. درآمد فقط شهریه نیست دانشجو وقتی به کشوری می‌رود در آنجا خانه اجاره می‌کند برای غذا و حمل‌ونقل عمومی و بیمه و… هزینه می‌کند. همه این موارد باعث گردش اقتصادی می‌شوند.
رشد تعداد دانشجویان بین‌المللی در رشته پزشکی در ایران
در ایران همان‌طوری که آمار دقیقی از تعداد دانشجویان بین‌المللی در دسترس نیست در مورد کسب درآمد از این طریق هم متأسفانه هیچ گزارشی نیست. دانشگاه‌ها هم هرکدام یک قیمتی برای شهریه دارند. از این 58 هزار دانشجو نزدیک حدود 7-8 هزارتا دانشجوهای مهاجر افغانستانی هستند که از طریق کنکور پذیرش می‌شوند و شهریه پرداخت می‌کنند حتی اگر روزانه باشند تقریباً نزدیک 4 هزار نفر بورسیه‌اند. در کل تقریباً 45 هزار نفر شهریه می‌دهند ولی این شهریه متغیر است بعضی از دانشگاه‌های دولتی نمی‌توانند شهریه بالا بگیرند چون مخاطبانش افرادی نیستد که بتوانند پول زیادی بدهند اما رشته‌های پزشکی ما در سال 7 هزار تا 10 هزار دلار شهریه می‌گیرند دلیلش هم این است که رشته پزشکی ما قوی هست و دانش‌آموخته‌های پزشکی هم در کشورهای هدف جایگاه خیلی خوبی دارند و دانشجویانی که تحصیل کردند زمانی که به کشورشان برمی‌گردند به‌عنوان پزشک حاذق شناخته می‌شوند. در 5 سال اخیر تعداد دانشجویانی که برای تحصیل در رشته پزشکی به ایران می‌آیند دائماً در حال رشد است.
جعفر وند: این موضوع یک مقدار با ظرفیت پزشکی که باید در داخل فراهم کنیم دارای تعارض و تناقض نیست؟ این صندلی‌های خالی که در دانشگاه‌ها وجود دارد بیشتر برای چه رشته‌هایی است؟ و آیا مشخص هست که در چه رشته‌هایی باید دانشجو جذب کنیم؟ مثلاً می‌توانیم فقط قطب رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی باشیم یا باید در رشته‌های دیگر ورود کنیم و آن‌ها را برای جذب دانشجو بیشتر تقویت کنیم و سؤال دیگر اینکه آیا ممکن است با تقویت جذب دانشجویان فرصت تحصیل برای دانشجویان داخل تهدید شود؟ مثلاً برای من شهروند ایرانی که مالیات پرداخت می‌کنم و فقط به دلیل نداشتن پول یا رتبه خوب نمی‌توانم از این ظرفیت استفاده کنم و این ظرفیت توسط یک دانشجوی خارجی اشغال می‌شود.
چیت‌ساز: نزدیک به 50 درصد دانشجویان بین‌المللی در ایران در رشته‌های علوم انسانی تحصیل می‌کنند دانشجوهای رشته پزشکی در حال افزایش هستند ولی اکثریت نیستد حدود 10 تا 15 درصد جمعیت و اکثر صندلی خالی ما هم اتفاقاً در رشته‌های علوم انسانی، علوم مهندسی و علوم پایه است. درست است که ما در پزشکی صندلی خالی زیادی نداریم اما وزارت بهداشت مدعی هست که ما طوری سیاست‌گذاری انجام داده‌ایم که بحث اشغال صندلی‌های خالی مربوط به ایرانی‌ها توسط دانشجوهای بین‌الملل پیش نیاید.
مثلاً شما اگر بروید آمار دانشجوهای بین‌المللی را نگاه کنید بیشترین دانشجوهایی که پذیرش کرده‌ایم در رشته‌های زبان فارسی، مدیریت، مهندسی عمران، مهندسی مکانیک و … هستند و در کنار این‌ها رشته پزشکی. ما نباید به پزشکی این‌طور نگاه کنیم که صندلی‌های خالی این رشته اشغال‌شده است. به‌طور مثال دوستانم که به افغانستان رفته بودند و میگفتند در افغانستان اکثر پزشکانشان در هندوستان تحصیل‌کرده‌اند وقتی به آن‌ها می‌گفتیم که در ایران هم داروهای خوبی تولید می‌شود و بیمارستان‌های خوبی داریم می‌توانید مریض بفرستید میگفتند پزشکان ما با سیستم هند آموزش‌دیده‌اند داروها و دستگاه‌های آن‌ها را بلدیم و بیمارستان‌های آن‌ها را می‌شناسیم. درواقع شما وقتی یک پزشک تربیت کنید و او به کشورش برگردد می‌توانید به‌واسطه آن‌ها روی این موضوع کارکنید آن کشور بازار خرید تجهیزات پزشکی و داروهای که تولید می‌کنید بشود.
موانع جذب دانشجویان بین‌المللی
جعفروند: برای سؤال آخر بفرمایید که چه موانعی برای جذب دانشجویان بین‌المللی داریم و چه‌کارهایی می‌توانیم برای رفع این موانع انجام دهیم؟
چیت‌ساز: یک دانشجو وقتی‌که بخواهد به هر کشوری برود سه مرحله پیش رو دارد: مرحله جذب، تحصیل و پس از فارغ‌التحصیلی
در مرحله جذب یک قانونی گذاشته‌ایم که دانشجویان بین‌المللی که به ایران می‌آیند حتماً باید به زبان فارسی تحصیل کنند این دانشجو وقتی‌که می‌خواهد به کشورش برگردد زبان فارسی برای او کاربرد و جذابیتی ندارد. مشکلی ندارد این قانون وجود داشته باشد که در پایان دوره تحصیل باید مدرک زبان فارسی هم داشته باشند. ولی اینکه شرط کنیم شروع تحصیل در ایران، منوط به یادگیری و داشتن مدرک زبان فارسی باشد این باعث دفع افراد می‌شود.
در دنیا آژانس‌هایی هستند که به دانشگاه‌ها برای جذب دانشجوی بین‌المللی کمک می‌کنند. استرالیا 70 درصد و بریتانیا 50 درصد از دانشجویان را از این طریق آژانس‌ها جذب می‌کنند اما ما در ایران هیچ قانونی برای مؤسسات خصوصی جذب دانشجو نداریم این در حالی ست که ما تقریباً 170 موسسه اعزام دانشجو به خارج داریم.
در مرحله تحصیل هم یک مقداری جامعه ما و دانشگاه‌ها و فضای برخوردهای اجتماعی ما مناسب حضور خارجی‌ها نیست. خودمان هم برنامه‌ای نداشتیم که برای سازگاری محیط دانشگاهی و محیط جامعه با دانشجویان و دانشجوهای بین‌المللی با جامعه ایران کار کنیم.
مساله‌‌ی دیگر که کشورهای دیگر خیلی بر روی آن تمرکز دارند و مواردی را در نظر می‌گیرند که باعث جذب دانشجو بشود این است که عمدتاً به دانشجوها هفته‌ای 20 ساعت مجوز کار می‌دهند که دانشجو بتواند بخشی از هزینه تحصیل خود را تأمین کند کاری که ما در ایران ممنوع کردیم.
در مرحله پس از فارغ‌التحصیلی هم باید دانشجوهای بین‌المللی را یک فرصت ببینیم ما عمدتاً دانشجویی که فارغ‌التحصیل می‌شود را مجبور می‌کنیم فوری ایران را ترک کند درصورتی‌که باید پنجره فرصتی برای یافتن کار توسط این افراد ایجاد کنیم تا آن‌ها بتوانند نماینده شرکت‌های ایران در کشورهای دیگر بشوند. کلاً ما برنامه‌ای برای جذب و استفاده از ظرفیت فارغ‌التحصیلان بین‌المللی نداشتیم این خودش مانعی‌ست برای بهره‌برداری از ظرفیت آن‌ها.
فایل صوتی برنامه:
